Waar digitale geletterdheid gezien wordt als een van de basisvaardigheden van ons onderwijs zie ik scholen en schoolbesturen nogal eens worstelen met de concrete invulling ervan.

Het is een bijzondere mix van verwachtingen en twijfels die hieraan ten grondslag ligt: aan de ene kant vraagt digitale geletterdheid specifieke en bijna vaktechnische ICT-kennis en vaardigheden van docenten en aan de andere kant gaan we ervan uit dat digitale geletterdheid vakoverschrijdend aangeboden gaat worden, liefst geïntegreerd met het normale lesprogramma van de docent en hun vakgebied.

Hoe haalbaar is dat? Verwachten we niet teveel? Waar begin je en waar begin je aan?

Het lijkt een open deur, maar een visie op ICT en digitalisering binnen jullie onderwijs ligt toch echt ten grondslag aan de verandering. Waar wil je met je school, je bestuur, je leerlingen naar toe? In deze tijd waar (soms zeer terecht) kritische vragen worden gesteld over de effectiviteit en de kwaliteit van ons onderwijs en de rol die verdere digitalisering hierbij moet spelen, kan het helpen een verhaal te schrijven over een ideale toekomstige schooldag van een denkbeeldige leerling (of nog beter diverse leerlingen als persona’s voor de toekomstige concrete invulling van jouw plan). Beschrijf je ideale schoolomgeving, droom over de kansen en mogelijkheden voor jouw leerlingen in al hun diversiteit. Hoe ga je hen helpen met de 21^ste-eeuwse vaardigheden?

Maar eerst: tijd en beschikbaarheid

Als straks het formatieproces weer start, maak dan flinke ruimte voor digi-coaches in de te verdelen taakuren. Want die visie schrijf je als schoolleider of bestuurder uiteraard niet zelf. Docenten met affiniteit voor dit belangrijke onderwerp krijgen de ruimte om zich te bekwamen in en te adviseren over de richting van de digitalisering. In uren gaat dit in de eerste jaren al snel 500 taakuren per digi-coach vragen. Om ze met opdracht en vage vraag zelf op pad te laten gaan, is hierbij niet de meeste effectieve aanpak. Een gerichte taakomschrijving en opdracht is van belang en hulp van buitenaf door een ICT en onderwijskundig vaardige organisator in te huren blijkt vaak succesvol en effectief.

Is onze ICT op orde?

Iedere docent zal aangeven dat de basis voor het succesvol integreren van ICT in hun lessen (met als doel het leveren van meer maatwerk, groepsactiviteiten, samenwerking of juist individualisering) valt of staat met de huidige staat van de ICT-middelen. Van wifi tot laptop, van digitaal platform tot digi-bord en gebruik van onderwijsondersteunende software: alles moet kloppen om digitalisering te laten slagen. En dus gaat ICT nauw samenwerken met de digi-coaches: waar zitten de uitdagingen en hoe (snel) kunnen ze aangepakt worden? Als gevolg van een grotere focus op digitale geletterdheid zie ik dus vaak ook diverse ICT-projecten ontstaan. En aangezien digitale veiligheid hierbij steeds belangrijker wordt, komen deze projecten eigenlijk ook geen moment te vroeg. Komt er een budgetperiode aan: plan dan je uitgaven zorgvuldig. dit traject gaat niet voor niets.

De grootste uitdaging: Hoe krijg je docenten mee?

En zo ontstaat een basis voor verandering: Uren, mensen en geld beschikbaar gesteld met een duidelijke opdracht, ICT in projecten verbeteringen doorvoerend. Dat zou toch voldoende moeten zijn? Niets is minder waar. De echte uitdaging kent iedere i-coach of digi-coach: hoe krijg je docenten mee? Hoe komen zij in beweging?

Allereerst nemen we aan dat iedere docent openstaat voor ‘een leven lang leren’. Samen kijken naar trainingsmogelijkheden om de eigen digitale vaardigheden op te krikken is hierbij geen overbodige luxe. Zoek samen naar workshops, cursussen of mogelijkheden elkaar te helpen. Alleen SAMEN gaat het digitale niveau omhoog. Alleen door eigen kennis over wat er te koop is, hoe dingen werken en wat de mogelijkheden zijn om de eigen lessen te veranderen, kan de verandering starten. Hebben jullie al eens een hele studiedag aan de mogelijkheden van ICT en digitalisering besteed? Ik kom de vraag echt heel vaak tegen, maar de studiedagen geheel gericht op digitalisering zie ik nog nauwelijks. Wel bijzonder …

Een prachtkans voor HR

Vergeet hierbij ook de rol van HR niet om je interne personeel op te leiden. Mogelijk hebben jullie binnen HR al een O&O (Onderwijs & Opleiden), L&D (Learning & Development) of Academie groep. Ik ken prachtige voorbeelden waar dit fantastisch werkt. Neem bijvoorbeeld de PCOU Willibrord Academy. Hoe mooi is het om in gezamenlijkheid tussen digi-coaches, HR en ICT een programma rond digitale geletterdheid op te stellen, dat maatwerk biedt aan ieder niveau. Of het nu trainingen, workshops, seminars, podcasts of hele studiedagen zijn, met enthousiaste collega’s die graag hun eigen kennis delen, of cursussen en trainingen gegeven door externe partijen: samen maak je het programma om de digitale vaardigheden op peil te brengen of te houden.

En dat wiel vooral niet zelf uitvinden!

En zo moet een gericht plan ontstaan. SLO is druk bezig om concreet te maken hoe digitale geletterdheid in het curriculum verweven moet worden. Natuurlijk kun je zelf op eigen houtje aan de slag. Maar hoe weet je dat alle leerlingen dan eenzelfde basis krijgen? Hoe voorkom je dat docenten zich verschuilen achter Kahoot en daarmee denken digitalisering een plek te hebben gegeven? Is zelf ontwikkelen van lesmateriaal door digi-coaches wel de meest efficiënte manier?

Ik ben ervan overtuigd dat zelf knutselen dus niet de meest effectieve en efficiënte manier is. Natuurlijk is de eigen creativiteit van de docent belangrijk en wordt die gewaardeerd. Maar er zijn methodes en methodieken op de markt die het geheel in beeld hebben en brengen, die een totaalplaatje kunnen ondersteunen. Niet vanuit een hapsnap aanpak, maar gericht, een schoolloopbaan lang. De keuze van deze methodes en methodieken kan zeker het vliegwiel zijn om digitale geletterdheid echt de gewenste plek te geven. En invoering ervan is al lastig genoeg: welke onderdelen komen in welk vak aan bod? Hoe zorgen we voor voldoende herhaling, zonder zaken buiten beeld te laten of de focus te eng te laten worden? Hoe hou je de algemene voortgang bij: per leerling, per klas, per les, per vak, per leerjaar? Dit vraagt grondig organiseren, projectmatig aanpakken en leren, delen en meten voor successen en voortgang. Bekijk bijvoorbeeld eens hoe Basicly dit aanbiedt.

En dan … de successen vieren

Hoe gaaf is het om de verandering te zien werken. De zaadjes geplant en ontluikend groen. Trotse docenten die hun ideeën en plannen delen. Leerlingen die zien dat die aangeschafte laptops niet langer vooral in de tas blijven zitten. Ouders die meegenomen worden in de positieve verandering die de school doormaakt. Vertrouwen, plezier en voortgang. Kennis, passie, groei.

Organiseer dan ook het delen van die successen. Een informatiemarkt, blogpost of podcast door en voor leerlingen en docenten. Samen in verwondering over de nieuwe mogelijkheden en kansen en klaar voor een digitaler toekomst.

Is dit een utopie?

Eigenlijk zie ik dat iedere verandering tijd vraagt. Dat iedere verandering georganiseerd moet worden. Dat projectmatig werken aan de basis staat van digitalisering en aanpassing van ons onderwijs. Ongeduld of snel scoren hebben geen plaats in duurzame verandering. Ikzelf grijp naast de PDCA-aanpak steeds vaker terug naar PRINCE2 als projectmethodiek. Samen met de veranderaars op school, of het nu om digi-coaches of ICT-afdeling gaat, pakken we de verandering gestructureerd, projectmatig aan. We hebben zicht op de uitkomsten, de scope, de ruimte in tijd en geld en zien de risico’s vooraf en maken plannen om ze te adresseren, nog voordat ze ontstaan. We communiceren gericht naar iedere doelgroep, zodat we samen, met zijn allen de verandering doorleven.

In de nabije toekomst worden digitale geletterdheid en digitale vaardigheid essentiële onderdelen van het curriculum in het voortgezet onderwijs. Met de juiste middelen, ondersteuning en visie kunnen digitale geletterdheid en vaardigheid een verrijkende en essentiële toevoeging zijn voor ons  onderwijs. Het bereidt jongeren niet alleen voor op de digitale wereld van vandaag, maar ook voor de uitdagingen en kansen van morgen.